تکرار دورزدن کپی سرهم بندی از مشتی آدم حراف حرفه ی که برای دیگران پایان نامه می نویسد

[al sadr]

دشواری های پژوهش در قم

نویسنده: رسول جعفریان

تاريخ انتشار روي سايت: 17 / 07 / 1392

خلاصه: گفتگوی زیر در باره پژوهش در حوزه علمیه قم، دشواری ها و راهکارهاست که چندی قبل با سایت شفقنا انجام شده و عین آنچه در آن سایت آمده تقدیم خوانندگان عزیز می شود.

استاد گروه تاریخ دانشگاه تهران و پژوهشگر برجسته تاریخ، با انتقاد از نحوه پژوهش در ایران و عقب ماندگی در به روز کردن علوم و کتابخانه ها گفت که ادبیات دفاعی و نگاه دفاعی به مطالب و موضوعات دینی، مانع تفکر می شود.

حجت الاسلام و المسلمین دکتر رسول جعفریان مورخ و پژوهشگر تاریخ در گفت‌وگو با شفقنا (پایگاه بین المللی همکاری های خبری شیعه)، با اشاره به نحوه پژوهش در حوزه‌های علمیه بیان کرد:

پژوهش یک سنت مَدرسی که در دراز مدت شکل می‌گیرد، دانست و گفت: حوزه علمیه قم دو جهت دارد، یکی به دلیل امتداد آن در ادامه حوزه‌های شیعه قدیم و دیگر از جهت تأسیس آن است که 80 ساله است.اما وقتی می‌گوییم پژوهش یک سنت مَدرسی دراز مدت است از این جهت قم، قدمتی ندارد.

جعفریان با تأکید بر اینکه حوزه علمیه قم در شرایط بسیار بدی شکل گرفت، اظهار کرد: شکل گیری حوزه علمیه قم در دوره‌ای بود که تفکر دینی در برابر نوگرایی مشروطه آسیب دیده و از تحولات عقب افتاد.یعنی آغاز دولت رضاشاه بود که دیگر کسی برای دین و امور دینی اعتباری قائل نبود. مهم‌ترین سرمایه قم فقه و حقوق آن بود اما چون حوزه مطرود بود و کار پژوهشی نمی‌کرد، فقط مختصری از آن سرمایه در بازسازی نظام اولیه جدید و توسط روحانیونی که از لباس درآمدند و در آن مسیر افتادند، استفاده شد.

جعفریان با بیان اینکه شکل‌گیری حوزه علمیه قم در جریان شکست و محدود شدن بود؛ خاطرنشان کرد: حداکثر طلبه‌های قم در سال های 1310 - 1312 به 200 یا 300 نفر می‌رسید که عمدتا جوان نبودند، زیرا ورود به حوزه ممنوع بود و کسانی که می‌توانستند به مدارس دولتی می‌رفتند،

این استاد گروه تاریخ دانشگاه تهران، با اشاره به اینکه پژوهش در آن دوره جز به صورت سنتی در حوزه فقه وجود نداشت، تصریح کرد: برای نمونه،در آن زمان قم تنها یک مجله به نام همایون داشت که متعلق به روحانیون روشنفکری مانند حکمی‌زاده و دوستان کسروی در قم بود که آن موقع البته کسروی بی‌دین نبود و بیشتر یک اصلاح طلب بود. آن زمان قم چاپ‌خانه نداشت، مگر برای چاپ اوراق تک.

او افزود: در سال های 1327 و 1328 اولین مجلات در قم منتشر شدند. نوشتن آنها تا اندازه ای متکی به پژوهش شد، اما روش های پژوهش چندان علمی نبود، مگر آنچه در حیطه مسایل سنتی حوزه بود. در دهه بیست تا چهل، اغلب این نویسندگان، تبلیغی می نوشتند نه تحقیقی.

جعفریان گفت: در یک دوره از حکومت رضاشاه به مذهب حمله شد و حوزویان سعی کردند تا جواب دهند. این نشان می دهد که نگارش به هدف دفاع بوده و این را نمی‌توان پژوهش عالمانه دانست، زیرا جهت‌گیری آن، جهت‌گیری کاوش نیست. البته اکنون هم این مشکل را داریم، پژوهش ما در حقیقت برای دفاع کردن است و ما به واقعیت نمی‌رسیم، چون حالت جدال به خود می‌گیرد در حالی که جدل وسیله تحصیل علم یقینی نیست، جنبه اقناعی دارد.

او با بیان این‌که امروزه هم ما همواره در حال دفاع از اسلام هستیم و نام آن را نمی‌توانیم پژوهش بگذاریم، خاطرنشان کرد: شرایط در قرن‌های 4 ، 5 و 6 هجری این طور نبود و ما در حال تاسیس و نظام سازی برای عمل و فکر بودیم و رقیبی نیز نداشتیم، اما امروز شرایط متفاوت است، علاوه بر اینکه رقیب داریم، غربی‌ها نگران اینکه کسی به فرهنگ غرب حمله کند، نیستند و به همین دلیل حتی یک کتاب در دفاع از غرب نوشته نمی‌شود، چرا که آنان چنان در نطقه اوج هستند که نگاهشان به آینده است، اما ما در فکر دفاع از گذشته و آنچه داریم هستیم.

جعفریان افزود: مقصودم این است که ما در یک دوره، ادبیات دفاعی داشتیم. این ادبیات پژوهش عالمانه نیست. ما از سید جمال به بعد تنها از دین دفاع کرده‌ایم که البته چاره ای هم نداشته ایم. هر از چند گاهی غرب حرف تازه می‌زند که با مبانی دینی ما سازگار نیست و ما به اجبار به دنبال دفاع می‌رویم.

او با تأکید بر این‌که ممکن است شما قدرت پیدا کنید و مسلط هم باشید، اما به عنوان یک واحد عقب مانده شناخته شوید. این که هستید، دلیل بر این نیست که برترید، به خصوص این‌که مدل تعامل غرب این است که با دشمنان خود هم کنار می‌آید، با طالبان هم می‌خواهد صلح کند، یعنی می‌پذیرد که یک منطقه دست آنها باشد، اما در مذاکرات سعی می‌کند تا دامنه نفوذ آنها را محدود کند. الان حوزه نفوذ و تأثیرگذاری سیاسی و فرهنگی مهم است نه اصل بودن و در درون خود سروصدا کردن.

پژوهش‌ها در سطح جهانی تاثیرگذار باشد

جعفریان با بیان این‌که موفقیت در کار پژوهش شاخص‌هایی دارد که از آن جمله تاثیر در سطح جهانی است، اظهار کرد: اسلام به میان ترکان ماوراءالنهر، عرب‌های شمال آفریقا و ترک‌های آناتولی رفت و میلیون ها ترک، اسلام را پذیرفتند. این یک موفقیت بود. این بین الملل بود. بین الملل که مال عصر جدید نیست، همیشه بوده است.باید از این مطلب نتیجه گرفت که شاخص‌های اسلام شاخص‌های جهانی است که افکار و اندیشه حوزه هم برخاسته از آن است. این را نباید محدود کرد. قم می تواند در سطح جهانی تأثیرگذار باشد، اما این وقتی است که به شاخص های جهانی اسلام نگاه کند نه محلی. تا این لحظه هم تأثیر گذار بوده، اما در کنار غرب و روسیه و جاهای دیگر که همه تلاش می کنند، رقابت بسیار شدید است. ضعف اصلی ما در بی توجهی به همین شاخص هاست. این که قم توانست ایران را در وهله اول از چنگ غرب درآورد یک نکته مهمی است. آیا می تواند این دایره را توسعه ببخشد؟

او گفت: قم امروزه از یک به 50 رسیده است، اما به دلیل شرایط و امکانات تا 100 فاصله زیاد است و حرکت کندتر خواهد بود.

این استاد گروه تاریخ دانشگاه تهران، با اشاره به این که قم را نه خیلی باید بزرگ کرد نه کوچک دانست، تصریح کرد: قم جاذبه‌ها و حرف‌هایی دارد. اما این مسأله دلیل موفقیت جهانی نیست. چنانچه مارکسیسم هم این کار را کرد و در سطح بین‌المللی تأثیر گذاشت، اما از بین رفت زیرا جهت‌گیری آن پژوهشی نبود و دچار یک نوع دگماتیسم عجیب بود. البته معنای این حرف دفاع از غرب نیست، زیرا غرب خودش هم به نوعی دچار دگماتیسم است

او افزود: در ایران و در حوزه علمیه قم به جز در فقه، علم و دانایی، ارزش جدی ندارد. دانشگاه‌های ما هم مثل حوزه‌ها وضع خوبی ندارند.در شکل جاری متاسفانه تلقی این است که از برنامه ریزی های درسی و علمی و پژوهشی و پایان نامه و غیره زیرا هر چه خوب است، برای فرنگ و هر چه بد است مربوط به نظام قدیم است بنابراین ما آن‌چه برای خودمان باشد را نداریم. زیرا سنت‌های غربی، مدارس آنها و تحصیل‌کرده‌های فرنگ به کشور آمده‌‌اند.

جعفریان تصریح کرد: فرنگی‌ها تمام آثار خوب ملل دیگر را ترجمه می‌کنند و آنها ضمیمه فرهنگ خود می‌کنند. نگران هم نیستند.اینجا ما علاوه بر ضعفی که در کار ترجمه داریم، نگران آمدن کتاب های تازه هستیم. از نظر ترجمه، حتی از عربی، مترجمان زبردست به اندازه کافی نداریم. از طرف دیگر قم ضمن این که یک شهر فرهنگی است، اما آیا واقعا سطح فرهنگی آن یا از زاویه تبادل فرهنگی، در مسیر تعاملات فرهنگی هست؟‌ روزانه ده‌ها کتاب و صدها مقاله چاپ می‌شود، اما همه آنها در قم انعکاس ندارد. اگر موارد استثنائی را کنار بگذاریم، قم تا این اواخر از ترجمه‌های دست چندمی استفاده کرده است.

نگاه دفاعی به مطالب مانع تفکر می شود

او گفت: در قم از ترجمه‌ها که حاصل افکار متفکران غربی است استفاده می‌کنند تا یا آنها را رد کنند یا جایی از آنها برای حرف‌های خود را تاییدی پیدا کنند. ما همچنان به عنوان یک دشمن به نوشته‌های طرف مقابل نگاه می‌کنیم و از اساس معتقدیم که منحرف و بیگانه هستند. به نظرم این نگاه عالمانه نیست و از موضع ضعف است و نمی‌گذارد انسان فکر کند زیرا وقتی طرف مقابل را دشمن می‌بینید، حرف آن را حتی اگر درست باشد هم قبول نمی‌کنید. وقتی دو نفر حرف هم را نفهمند، مخالف می‌شوند و قاضی می‌گذارند.

پژوهش‌ها باید به سمت نهایی شدن پیش برود

این مورخ و پژوهشگر تاریخ گفت: آرمان‌گرا نیستم، اما معتقدم نوک پیکان پیشرفت باید به سمت تغییر، انعطاف و به تدریج همطرازی و بعد غلبه باشد. البته معتقدم باید با شرایط پیش رفت زیرا اگر یک کتاب پژوهشی درجه یک بنویسید، ممکن است بسیاری از پیش فرض‌ها زیر سؤال برود یا با آن دشمنی شود. پژوهش یک شرایطی دارد و نمی‌تواند مدل نهایی داشته باشد، بلکه باید به سمت نهایی شدن برود.

او ادامه داد: ما نسبت به 20 یا 40 سال قبل بسیار تفاوت کرده‌ایم، پیشرفت هایی داشته‌ایم. ممکن است وضع ما در منطقه خوب باشد، اما ایده آل نیست.تازه باید مراقب باشیم همین مقدار سرعت ما در پیشرفت کند نشود، به عکس باید ابزارهای لازم را فراهم کنیم تا سریع‌تر پیش برود. بخشی از این ابزارها در آموزش و در مدارس است، بخشی در قوت و توانایی در ترجمه و تحقیق است، بخش دیگر در آداب رساله و پایان‌نامه نویسی که فوق العاده مهم است و پای ما می لنگد، بخشی هم در از بین بردن ذهنیت‌های منفی نسبت به حرف‌ها و نواهاست. اینها مربوط به مشکلات اخلاقی پژوهش در جامعه ماست.

جعفریان با بیان این‌که اگر بخواهیم به بخش پژوهش نمره‌ای بدهیم، 12 یا 13 از 20 را برای آن می‌توانیم اختصاص دهیم، گفت: ما بسیاری از مسایل را می‌دانیم، اما هنوز به روز نشده‌ایم زیرا در علم وقتی حرفی زده می‌شود، باید تا آخر خط برویم، اما مباحث ما تکراری، دور زدن، چسب و قیچی و حالا هم سرهم بندی توسط مشتی آدم حرفه ای و حراف است که برای دیگران پایان نامه می نویسندو استادان ما هم خام‌اند و در پی یافتن علت نیستند.

برخی معضلات دانشگاه‌ها و حوزه‌ها مشترک است

او با تأکید بر این‌که بعضی معضلاتی که در حوزه وجود دارد، در دانشگاه‌ها هم دیده می‌شود و همگی آن‌ها در بافت ایران هستند، تصریح کرد: ما در طب این‌گونه نیستیم، زیرا طب از آن ما نیست و کاملا فرنگی است و اساتید آخرین تحقیقات روز را ارائه می‌دهند. در علم فیزیک و هسته‌ای هم ممکن است همین مسأله باشد زیرا با آخرین حرف‌ها آشنا می‌شوند و اگر عقب بمانند، عقب خواهند افتاد اما ما در علوم الهیات حتی در دانشگاه‌ها آشنا نیستیم. در رشته ادبیات عرب دانشگاه تهران، شاید تنها استادانی که در عراق بزرگ شده‌اند و بسیار اندک هستند، بتوانند عربی صحبت کنند. استادان زبان و ادبیات عرب ما ترجمه را هم به صورت حرفه ای و در سطح عالی نمی‌دانند و شاید فقط فعل، فاعل، مفعول، تجزیه و ترکیب را بدانند، لذا دانشکده‌های ادبیات و الهیات ما نه فقط در تهران که شهرستان ها نیز به همین منوال یک جای عقب مانده هستند.

این استاد گروه تاریخ دانشگاه تهران، افزود: البته استادانی هستند که با علم پیش می‌روند و از لحاظ ذهنی حریت دارند، اما آنها استثنا و در جامعه علمی ما غریب هستند. در زبان و ادبیات فارسی در ایران شفیعی کدکنی را داریم که در دنیا بی‌نظیر است.اگر همین مسیری که در ادبیات فارسی وجود دارد؛ در ادبیات عرب دانشگاه تهران و علم حقوق و ... هم وجود داشت، شرایط بسیار بهتر بود؛ ما تنبلی‌های ویژه برای نفهمیدن داریم.در همان ادبیات فارسی که ایران مرکز آن است و دانشگاه تهران مرکز اصلی آن، باید 10 نفر همچون شفیعی کدکنی می‌داشتیم، اما یک شفیعی داریم! باز هم به همین وضع موجود افتخار می کنیم. پیشرفت نداشته ایم، اما چندان عقب هم نیفتاده ایم. بگذریم که اگر از امثال شفیعی بپرسید وضع دانشگاه قبل و بعد از انقلاب را خواهند گفت قبل از انقلاب بهتر بود.

او با بیان این‌که ما در حوزه، در دانش فقه به صورت سنتی وضع خوبی داریم گفت: فقه، کاربرد اجتماعی دارد و وقتی با واقعیت جامعه درگیر می‌شود در حالت تعامل پیشرفت می‌کند. اگر ما در فیزیک و ریاضی هم این‌طور بودیم، همین حالت را پیدا می‌کردیم. البته در فقه هم مشکلات منابعی و ابزاری در پژوهش داریم. به عنوان مثال؛ در ‌مجموعه حوزه‌های ما به ندرت دیده می شود کسی با فقه حنفی آشنا باشد، البته گاها از این فقه در پایان‌نامه‌ها استفاده می‌شود، اما بعضا تفاوت‌های فقهای اسلامی را نمی‌دانند. تاریخ فقه نمی دانند. مسیرهای نادرستی که طی شده و در برخی از موارد از جاهای خاصی سردرآورده را هم علت یابی نمی کنند.

جعفریان تصریح کرد: قدیمی‌ترین کتاب‌خانه قم سال 54 تاسیس شده و نمی‌توان انتظاری از این کتاب‌خانه قدیمی داشت که حالا یک انبار شده است، فقط انبار.

زمانی تنها از 200 کتاب درسی کتاب‌خانه مسجد اعظم استفاده می‌شد. مدرسه فیضه هم فقط 200 کتاب درسی و شرح کتاب‌های درسی مورد استفاده قرار می‌گیرد. چرا، چون «کتاب» به عنوان یک دست‌مایه پژوهشی در ذهن یک طلبه نیست، ابزاری برای گردآوری اطلاعاتی برای تبلیغ روی منبر است. این‌که بزرگترین کتابخانه ما در سال 54 تأسیس شده، هرچند کتابخانه مسجد اعظم و یکی دو جای دیگر مختصر بوده، نشان از چه چیزی دارد؟

او با بیان این‌که ‌باید نگاه کتاب‌خانه‌ای مان را هم تغییر دهیم. کتاب‌خانه آیت‌الله مرعشی نیز مکان عقب مانده‌ای است، با سیستم دیجیتال پیش نمی رود. سایت آن اصلا به روز نیست. یک کتاب یا روزنامه روی سایت قرار نگرفته است.در حالی که این کتاب‌خانه آمال و آرزوی همه بوده است. مرعشی بزرگ و کوچک خیلی برای آن زحمت کشیده‌اند، اما مسیر استفاده از آن یک دالان تنگ است. امکانات لازم وجود را ندارد، بودجه مورد نیازش را نمی‌دهند، سرویس نمی دهد. البته این کتاب‌خانه فقط به عنوان نمونه است. بحث کلی من این است که سیستم کتابخانه‌ای به روز و علمی در کل ایران وجود ندارد.

این مورخ و پژوهشگر تاریخ در خاطره‌ای بیان کرد: بنده نزد آقای خفاف در لبنان رفتم و از او سؤال کردم که چند کتاب می‌توانید در این کتاب‌خانه تازه تأسیس بگذارید؟ گفتند سی چهل هزار. گفتم همین هارد دیسک من دو برابر اینجا کتاب دارد. خوب برای برخی که آشنا نیستند این باور کردنی نیست، اما واقعیت این است.

الان کتاب های قبل از ده بیست سال که علم گذشته بشر محسوب می شود روی گوگل است، فقط علم روز کتاب است و قابل فروش، آن هم بیش از پنجاه درصد آن به صورت فایل دیجیتال. این سیتسم را در ایران دارید؟‌

او با بیان این‌که اگر من تا ده سال دیگر هم طبقه بالای این ساختمان بنشینم و به کتاب خواندن ادامه دهم، به اندازه کافی کتاب برای کار کردن در اختیار دارم، خاطرنشان کرد: اما روال هیچ کدام ما در حال حاضر حتی فکر کردن در این باره هم نیست.

سیستم آموزشی ما بر اساس پژوهش نیست

جعفریان، مرکز نور در قم را برگ برنده و افتخاری برای ایران و رشته تاریخ و ادبیات دانست و گفت: ادبیات فارسی عرفانی ما بسیار عقب مانده است، در صورتی که نیمی از متون فارسی ما عرفان است. اما در قم CD ای به نام عرفان اسلامی زده است که بسیاری از متون عربی و فارسی را در آن گنجانده و عرضه کرده است. با این حال، این فقط یک سرچ ساده است. حتی از این هم استفاده نمی شود. چون مقدم بر این شناخت کتاب است. شناخت پدیده کتاب. این شناخت وجود ندارد. درس خواندن از روی چند کتاب مشخص است. اما کتاب به عنوان ابزار پژوهش نیست و در سیستم آموزشی این مساله درست تعریف نشده است. سیستم آموزشی ما مرتبط با پژوهش نیست، بلکه آموزش فقط برای یادگیری یک مجموعه اطلاعات است. در صورتی که هدف‌گذاری در آموزش باید مدنظر باشد.

او با بیان این‌که مهم سبک و سیاق آموزش ماست. مهم مدیران مدارس ما هستند. مهم رؤسای دانشگاه ها و دانشکده های ما هستند. فقط می خواهند امور بگذرد.همین و بس. نه عربی درست، نه انگلیسی درست، نه تحقیق خوب. اما همه جا استثنا هست و این ما را به اشتباه می اندازد که وضع خوبی داریم.

این استاد گروه تاریخ دانشگاه تهران افزود: به روش‌های دانشگاهی که استاد دائما توضیح اضافی سر کلاس بدهد چندان اعتقاد ندارم و برای بسیاری از درسها خواندن متن را به سبک قدیم بهتر می‌دانم. اما متون ما باید بازسازی شوند. پنجاه سال است که ما یک متن عربی داریم و برای ارائه متون جدید ترس و لرز داریم که آیا مورد استفاده قرار می‌گیرند یا خیر؟

مدیر کتاب‌خانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران، با تأکید بر این‌که: متأسفانه مفهوم علم اصلا روشن نیست. یعنی ما با اساس مفهوم علم مشکل داریم. ما درس می‌خوانیم که مفهوم تازه‌ یا مسایل قدیمی را بفهمیم و در صدد ابداع مسایل جدید بر آییم.درعین حال دانایی یک مسأله است که متأسفانه دفاع جلوی دانایی را می‌گیرد.

جعفریان با بیان این‌که فضای پژوهش در ایران به صورت صوری وجود دارد، اظهار کرد: بنده معتقدم که هر طلبه باید پایان‌نامه بنویسد و حرف نویی در زندگی خود داشته باشد. اما این مسأله را نمی‌بینیم، چون اصول پایان‌نامه نویسی و روش نگارش صحیح نداریم. البته سخت‌گیری در پژوهش نمی‌کنیم. این را فهمیده‌ایم که باید کار کنیم، اما روش کار را بلد نیستیم و درست نمی دانیم و اعمال نمی کنیم. یک جشنواره مثلا به نام شیخ طوسی برگزار می‌کنیم و به همه می‌گوییم مقاله بنویسند و در جشنواره شرکت کنند. اما هیچ کس مشخص نمی‌کند که مقصود از مقاله نوشتن چیست. وقتی می‌گوییم مجله علمی و پژوهشی یا سایت بین‌المللی داریم؛ در حقیقت می‌خواهیم علم را در آن پیشرفت دهیم. اما شرایط امروز به این گونه نیست، جز در موارد نادر. برای همایش ها صدها مقاله می فرستند اما ده درصدش بدرد نمی خورد.این یک ضعف کلی است.

او با اشاره به این‌که در علوم انسانی مهم‌ترین عدم پیشرفت این است که جواب‌های ما از قبل معلوم هستند، گفت: ما باید پیش فرض ها را کنار بگذاریم. تا وقتی در این زمینه ها با گرایش های سرزمینی ورود پیدا می کنیم، پیداست که مفهوم استقلالی علم را مبنای کار قرار نداده ایم.

پژوهش‌ها باید در مجمع بین‌المللی نقادی شوند

مدیر کتاب‌خانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران تصریح کرد: یکی دیگر از شاخصه‌های پژوهش این است که معلوم شود چه مقدار به کتاب یا پژوهش فرد ارجاع داده می‌شود و مورد استفاده قرار گیرد، زیرا اگر حرف او، حرفی درست و اصولی باشد، همه به این کتاب به عنوان مرجع، رجوع می‌کنند. امروز مطالبی در قم نوشته و ترجمه می‌شود که برای شیعیان لبنان و بحرین مفید است. همین طور در ادبیات فارسی، شعرهای فروغ فرخزاد به فرانسوی ترجمه می‌شود. این به چه معناست؟ به معنای این است که در این عرصه ها ما حرفی برای گفتن داریم. بنابراین فکر باید به جایی برسد که قابل عرضه در همه جای دنیا به عنوان یک محصول باشد. به عبارت دیگر مطلب به قدری علمی و سودمند باشد که بدون پشتوانه دولتی ترجمه شود، اما امروزه شرایط به نحوی است که بسیاری از آقایان پول می‌دهند تا مطالبشان ترجمه شود.

جعفریان گفت: در صورتی که قم درست هدایت شود، کتاب‌خانه‌ها درست اداره شوند، مدارس درست آموزش داده شوند و سیستم پایان‌نامه‌نویسی درست شود، می توان گفت‌ این شهر پتانسیل و امکان رشد علمی در سطح بین المللی را دارد.نه این که فکر کنیم دنیا را تصرف می کنیم، اما می توانیم بگوییم در دنیا تأثیر می گذاریم.

در برخی از پژوهش‌ها ضعیف عمل کردیم

او به چند شاخه ضعیف در پژوهش اشاره و یادآور شد: به عنوان مثال در علوم سیاسی اسلامی ما نظام خلافتی نداشته ایم و تحقیقات درستی نکرده‌ایم.

مدیر کتاب‌خانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران، ادامه داد: ما در مسایل حقوقی نیز ضعیف هستیم. یعنی مدل حقوق جدید و تنوع آن را نمی‌دانیم تا بر اساس آن نظام قدیم را درست کنیم. در مورد حقوق قضا هم سرمایه‌های اولیه را داریم، اما از مذاهب دیگر کمک نمی‌گیریم. به عنوان مثال نگاه مقاصدی در اینجا وجود ندارد، یعنی فقه برای مسایل جدید در ایران ضعیف است. هرچند ادعای آن وجود دارد. حوزه در تاریخ اسلام هم سنت علمی استواری ندارد و بیشتر جنبه های تبلیغی و مذهبی داشته است تا علمی. قبل از انقلاب، تاریخ اسلام در قصه و داستان بود، اما بعد از انقلاب تاریخ اسلام بنیان گذاشته شد، اما بنظرم تاکنون به علم تبدیل نشده است.

او با اشاره به این‌که امروزه ده‌ها مقاله تاریخی در قم نوشته می‌شود، اما حرف تازه‌ای نیست تا در دنیا معرفی شود، گفت: ISI مهم است و آنها که می‌گویند مهم نیست، سخت در اشتباه هستند. مسأله این است که تا کلاس جهانی خود را نسنجیم، پژوهش‌ها و فعالیت‌های ما فایده‌ای ندارد. کتابی برای ما ارزش دارد که در آن سوی دنیا هم خوانده شود. اگر کتاب منتشر شده را تنها خودمان بخوانیم بی فایده است.

منبع ( اینجا یا اینجا )